Rapport: Gehandicaptenzorg loopt gaten dicht die samenleving laat vallen

Het rapport ‘De Maatschappij, dat zijn zij’ is op 11 maart aangeboden aan Rick Brink, adviseur op het gebied van inclusievraagstukken en voormalig minister van Gehandicaptenzaken. Het officieuze ministerie was een initiatief van KRO-NCRV om de belangen van Nederlanders met een beperking te behartigen. ‘Het rapport is een heel goede weergave van de trends die ik ook om mij heen zie, in de levens van mensen met een beperking’, zegt hij. De analyse komt volgens Brink op een belangrijk moment. ‘Dan denk ik vooral aan de punten die over duurzaamheid gaan, hoe kun je duurzaam zorg verlenen? De zorgvraag wordt complexer, iedereen wordt ouder, ook mensen met een beperking. Tegelijkertijd is er door heel de gezondheidszorg heen een personeelstekort. Die schaarste speelt ook een rol in de gehandicaptenzorg.’ Het rapport opent met een existentiële vraag. ‘Wat is gehandicaptenzorg? Over wie hebben we het dan?’, schrijft Astrid Westerbeek, die als directeur Onderzoek en Innovatie bij het trendrapport betrokken is geweest. Het raakt aan de veranderende, maar vooral ook groeiende zorgvraag die bij deze sector terechtkomt. We lezen dat de zorgvraag van mensen met een lichtverstandelijke beperking (LVB) al meer dan twintig jaar stijgt. Een steeds complexer wordende samenleving, die een sterke nadruk legt op zelfredzaamheid, is hier debet aan.

Dode hoek

 Op dit moment ontvangt nog slechts een fractie van deze groep begeleiding vanuit de gehandicaptenzorg, tekenen de onderzoekers van FWG hierbij aan. De gehandicaptenzorg vreest echter dat deze groep de komende jaren veel groter zal worden. De Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) vraagt extra aandacht voor deze groep. “Zoals een vrachtwagen fietsers niet ziet in een dode hoek, zo ziet de samenleving deze mensen niet. Dat is een ontwerpfout en dat is gevaarlijk”, zegt directeur Frank Bluiminck in het trendrapport. De branchevereniging vraagt de regering een deltaplan op te stellen om eenzaamheid, schulden, verslaving en criminaliteit bij mensen met een LVB tegen te gaan.

Jobcoaches

 Inmiddels hebben veel gehandicaptenzorgorganisaties zelf ook een specifiek zorgaanbod ontwikkeld voor de groeiende LVB-doelgroep. Het aanbod loopt uiteen van poliklinieken voor diagnostiek, het bieden van digitale begeleiding op afroep, dagbesteding, tot diverse vormen van begeleid wonen, individueel of in groepen. Ook helpen gehandicaptenzorgorganisaties mensen met een LVB bij het zoeken en behouden van werk. ‘Een mooi voorbeeld hiervan zien we bij Middin en Cordaan, waar sinds 2021 jobcoaches werken om mensen met een LVB vroegtijdig te ondersteunen en te helpen met werk en vrije tijd. De jobcoaches ondersteunen zowel cliënten, als werkgevers en collega’s’, aldus de onderzoekers van FWG.

Krappe arbeidsmarkt

Met een stijgende zorgvraag stuit de gehandicaptenzorg op een tweede knelpunt, dat van de krappe arbeidsmarkt. Volgens de VGN komt de sector nu al zo’n 5.500 medewerkers tekort, waarvan er ongeveer 2.000 nodig zijn in de complexe zorg. Om de krapte het hoofd te bieden, proberen organisaties allereerst huidige medewerkers te behouden. Ze doen dat door beginnende medewerkers beter te begeleiden, maar ook door een realistischer beeld de geven van het intensieve werk. Een andere manier om met de tekorten om te gaan, is het versneld of flexibel inzetten en opleiden van mensen. Volgens Ramon de Groot van zorgaanbieder ’s Heeren Loo is het begrip ‘diploma’ veel te groot geworden. Een lang en standaard leertraject, ongeacht je werk- en levenservaring, vindt hij niet meer passend bij deze tijd. ’s Heeren Loo ging daarom aan de slag met erkende mbo-certificaten. ‘Denk je eens in hoeveel kansen je studenten geeft door hen precies dat aan te bieden, waar ze in hun leerproces behoefte aan hebben’, zegt De Groot in het rapport. Naast aandacht voor behoud, werven en opleiden, dwingt schaarste gehandicaptenzorgorganisaties ook om in eigen huis te schuiven met taken en verantwoordelijkheden. ‘Hoewel taakherschikking en functiedifferentiatie nog niet heel veel aandacht krijgen in de gehandicaptenzorg, zal het belang hiervan de komende jaren toenemen’, stellen de onderzoekers van FWG.

Geld voor maatwerk

 ‘De gehandicaptenzorg kenmerkt zich door grote diversiteit: een veelheid aan zorgvormen voor een veelheid aan mensen’, schrijft innovatie-directeur Astrid Westerbeek helemaal aan het begin van het rapport. Er is dus geen one size fits all en de behoefte aan maatwerk is groot, maar maatwerk kost ook meer. De kosten stijgen sterk voor het persoonsgebonden budget (pgb), waarmee mensen zelf zorg kunnen inkopen, net als de meerzorg-regeling voor de dagbesteding of begeleiding van mensen met een extreme zorgzwaarte. Misbruik door malafide zorgaanbieders en pgb-beheerders ligt op de loer. Toch is de focus op maatwerk waardevol voor de sector. ‘Ondanks eerdergenoemde negatieve kanten, moet er niet voorbijgegaan worden aan de aanbieders die met de juiste intenties verfrissende activiteiten aanbieden’, schrijven de FWG-onderzoekers. ‘Een groeiende groep aanbieders neemt zelf al initiatief en vraagt een contract aan bij de zorgverzekeraar om ook zorg in natura te kunnen leveren. Zij kunnen daarmee een bredere doelgroep bedienen en laten zien dat zij voldoen aan de kwaliteitseisen die de zorgkantoren stellen. Tegelijkertijd zien we bij de reguliere aanbieders een herbezinning op traditionele vormen van dagbesteding. Zij proberen in dagbesteding nog meer oog te hebben voor maatwerk en flexibiliteit.’

Digitalisering

Een grote steun bij het bieden van maatwerk, vindt de gehandicaptenzorg in de digitale hulpmiddelen. Het trendrapport ‘De maatschappij, dat zijn zij’, signaleert de grote impact van digitalisering op de gehandicaptenzorg en schetst de hoge verwachtingen hiervan in de toekomst. De mogelijkheden lijken eindeloos. ‘Er is bijvoorbeeld de sociale robot Phi bij Philadelphia, een eetrobot die eten opschept en het naar de mond brengt, voorleesapparatuur ingebouwd in een bril die teksten voorleest aan slechtzienden, en een smartglass waarmee een cliënt door hoofdbewegingen een rolstoel kan besturen. Maar denk ook aan een avatar die ingezet kan worden bij het aanleren van gebarentaal. Of aan technologie in huis om gordijnen te bedienen met een smartphone. En denk aan games en Virtual Reality als aanvulling op therapie om bijvoorbeeld emoties te leren herkennen, sociale vaardigheden te oefenen of ervaringen op te doen’, somt het rapport op. Ook Rick Brink mogen de slimme technologische innovaties nog veel meer worden ingezet. ‘Ze helpen het leven van mensen met een beperking makkelijker maken’, zegt hij. ‘Ik doe zelf mee met Be My Eyes, waarbij je iemand die slechtziend is, digitaal kunt ondersteunen. Dat kan met grote en kleine dingen. Zo heb ik laatst nog iemand geholpen die een rode trui aan wilde trekken. Er zijn veel goede voorbeelden, maar een robot gaat nooit de menselijke maat vervangen. Een boterham smeren, kan een robot prima. Liefde en aandacht geven, zover is de technologie niet.’

Bron: Zorgvisie